خطاط

تارخچه ابداع و رواج خط نستعليق

حدود يک قرن بعد از انتشار و رواج خط تعليق يعني از نيمه دوم قرن هشتم ، به تدريج قلم ديگري به برکت ذوق و قريحه ايرانيان پديد آمد و به نام نستعليق معروف شد پيچيدگي و بينظمي و دايره هاي ناقص تعليق به سليقه ايراني چندان مطبوع نمي نمود از اين رو از ترکيب خط نسخ ( که خطي منظم ، معتدل و زيبا بود ) با تعليق ، خط سومي بوجود آمد که از کندي نسخ و نقايص تعليق به دور بود . به علاوه نظم و اعتدال و متانت وافر و دايره هايي ظريف و موزون و به غايت دلپذير دارد

در نمونه هايي از خط تعليق که از قرن هفتم به جا مانده است نوعي گرايش تدريجي به نستعليق مشهود است به علاوه از آغاز قرن هشتم نسخ قديم ايراني (که خط تحريري آن زمان بوده ) بر اثر سرعت قلم اندک اندک به شيوه تعليق نزديک شده است و بعد به نستعليق شباهت يافته است که هنوز نستعليق تحريري و ناقصي بوده است .

اينکه اغلب از جمله سلطان علي مشهدي نوشته اند که مير علي تبريزي اين خط را وضع کرد ه چندان درست نمي نمايد بلکه مي توان گفت وي اين خط را منضبط و منظم کرده است و به آن هيئت خاصي بخشيده است که همين کار نيز کمال اهميت را دارد در نگارش نستعليق دو شيوه در ايران متداول شد يکي آن که به شيوه جعفر ( ميرزا جعفر تبريزي بايسنغري ، قرن نهم ) و اظهر ( اظهر تبريزي ، قرن نهم شاگرد جعفر ) مشهور گشت و بعد به دست سلطان علي مشهدي رونق يافت و در خراسان رواج گرديد (= شيوه شرقي يا خراساني ) و دیگری شیوه عبد الرحمن خوارزمی و پسران وی ، عبدالکریم و عبدالرحیم ، خوشنویسان دربار سلطان یعقوب آق قویونلوها (قرن نهم) که چون در مغرب و جنوب ایران رواج گرفته به شیوه غربی موسوم است . در شیوه غربی حروف و کلمات صورتی تند و تیز دارد مد ها صاف و بلند تر از حد معمول است و اندازه دایره ها نیز بزرگتر است بر روی هم آن اعتدال در اندازه حروف و کلمات و نیز آن گونه هماهنگی و گیرایی و گرمی که در شیوه شرقی یا خراسانی است در این شیوه دیده نمی شود که آثار آن را در نستعلیق خوشنویسان اقغانستان ، هند و پاکستان میتوان دید اما شیوه شرقی همان است که امروزه بکمال در آثار خوشنویسان ایران دیده میشود

پس از سلطانعلی مشهدی و میر علی هروی (قرن دهم) که در ترویج وتکامل خط نستعلیق تلاشها کردند سرانجام در قرن یازدهم هنر مند بزرگ خوشنویسی نستعلیق ، عمادالحسنی قزوینی ( میر عماد ) آن را به غایت زیبا و کامل نوشت .

هنرمندان بعد از آن همچنان از سبک وی مشق میگرفتند (چنانکه هم اکنون نیز آثار بجا مانده از وی سر مشق هنرمندان است ) تااینکه هنر مند بزرگ قرن سیزدهم محمد رضا کلهر در شیوه میر عماد تغییراتی بوجود آورد که در زیبایی خط تاثیر بسزایی داشت

از هنر مندان و خوشنویسان معاصر که برای ترویج و تکامل آن تلاش کرده اند میتوان به عمادالکتاب ، سید حسن و سید حسین امیرخانی و نیز علی اکبر کاوه اشاره نمود .

بارزترین مشخصه این خط زیبایی آن است چنانکه آیهام پوپ (نویسنده ، محقق و ایران شناس شهیر ) در کتاب خود (شاهکارهای هنر ایران ، ترجمه دکتر پرویز ناتل خانلری ، 1337 هـ . ش) آنرا چنین توصیف میکند :

« صفحه ای به خط خوش نستعلیق، جلوه و جمالی دارد که هیچ یک از خطوط دیگر بشر با آن برابری نتواند کرد »